Kültürel Yapısı

MİMARİSİ: 

Çeşitli İmparatorluk ve medeniyetlerin içinde kendisine en fazla yakıştıracağı dal mimarisidir. Devletler tarih boyunca hem kendi halklarına hemde yabancılara ne kadar güçlü ve haşmetli olduklarını göstermeye çalışmışlardır. Bunun gerçekleşmesinin en sağlam yolu da mimaridir. Azametli saraylar, görkemli tapınakları, şatafatlı kamu binaları, kendilerini var eden iktidara sürekli bir methiye olarak dikilir. Onun gücünü ve yeniilmezliğini anlatır. Uzun tarh birikimi ile Viranşehir mimarlık sanatının öne çıkığı bir kenttir. Anıtsal mimarinin yeter sayıda kalıntılarını barındırmaktadır. 
Bölgenin geleneksel mimari yapısı içinde özel bir yeri olan eski viranşehir evleri, bölgenin sıcak bir iklime sahip olmasından dolayı, o dönemlerde burada yaşayan halkların hayat tarzını işleyerek şekillenen bir üslupla gelişmiştir. 
Gerek malzeme seçimi ve gerek plan uygulaması yönünden değişik bir yapısı olan evlerin inşaasında, kesme taştan (kalker) ve bozalt siyah taşlardan yapıldığı ayrıca kalın ve yüksek duvarların üstü topraklarla örtülü olması da yaz aylarındaki yüksek sıcaklarda etkili olarak büyük ölçüde etkilemiştir.Böylece evler yazın serin bir hal almıştır. Evler genellikle tek katlı ve çift katlı olup bazıları da daire şeklinde yapılmıştır. Tüm evlerin avlusu bulunur.Her evin avlusunda bir veya özel yapılmış kuyuları mevcuttur. Kuyuların ağzına tulumba takılı olarak faydalanılmaktadır. Evlerin pencerelerin dışı, demirden (demircağ) ve parmaklıklı olup içerden açılıp kapanabilen tahta kanatlardan oluşmaktadır. Odalar sergi olarak ailenin ekonomik durumuna göre halı, kilim, keçe, sedir ve yer minderi kullanılır. Bunlara bağlı olarak yastıkların üzerini boydan boya kaplayan kaneviçle işlemeli bezler odaya bir başka hava vermektedir. 

Ama yukarı da ana hatlarıyla anlatılan Viranşehir evlerinin ilgisizlikten yıkılmakta olduğu ve gün geçtikçe yok olmaktadır. Ortalama olarak 250 civarında bulunan eski evlerden sadece Paşalar Okulu olarak bilinen ev korumaya alınmış, O´da özel idarenin kontrolüne bırakılmıştır. Ayrıca eski belediye binası olarak bilinen iki katlı binanın tescili yapılarak korunmaya alınmıştır. Geri kalan yapılarsa yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bırakılmıştır. 

TURİZM: 

Viranşehir yüzeysel araştırmalar ve arkeolojik kazılardan elde edilen bulgulara dayanarak tarih öncesinde mezopotamyanın tapınaklar diyarı olarak bilinebilir. Kutsal bir şehir olan Viranşehir bölgedeki tüm medeniyetlerin tanrı veya tanrıçalarının tapınakları burada bulunduğu tarihsel olarak tespit edilmiştir.İlk ismi ´ Tila ´ olan Viranşehir bir tanrıçanın ismi olduğu tahmin edilmektedir. Daha sonraları ´ tella ´ olarak adlandırılan Viranşehir Romalılar dönemine ait " Antinous " tanrıça ´sının tapınağı bulunmaktadır. Diğer bir yandan Musevi dinini yaymakla görevli olan Hz.Elyaseh Peygamberin türbesi ve her kavimin tanıyıp ve inandığı sabrın timsali Hz.Eyüp peygamberin ve hanımı Rahme hatunun türbeleri Viranşehire iç turizmin gelişmesine en büyük etkendir. 
Viranşehir turizm imkanları bakımından bölge şehirleri arasında kayda ve görülmeye değer tarihi yerler, mağaralar, tapınaklar, türbeler ve peygamber türbeleri bulunmaktadır. Ayrıca Karacadağ yaylası turizm bakımından çok önemlidir. Ne yazık ki bu kadar zengin bir yapıya sahip olan Viranşehir ´ in tanıtımı yapılamamıştır. 
Viranşehir´in ilk çağlardan beri verinmli toprakları elverişli iklimi ve ticaret yolları üzerinde bulunması pek çok yerleşim merkezinin kurulmasına neden olmuştur. Viranşehir ve çevresindeki köylerde dahi bulunan höyükler arkeleojik kazı yapılmaksızın birer anıt olarak karşımızda durmaktadır. İlk çağlara ait şehirler ve abideler görmek mümkündür. 

HÖYÜKLER ŞEHRİ VİRANŞEHİR: 

Tarihsel geçmişi çok eski olan, çeşitli medeniyetlere beşiklik etmiş yüzeysel arkeolojik kazılardan elde edilen buluntulardan zengin bir kültür birikimini bağrında taşıyan Viranşehir en açık örneği çevresini kuşatan höyüklerden kendini göstermektedir. 

HÖYÜKLER: 
Tarih öncesi ve tarih çağlarında iki yerleşme tipi uygulanmıştır. Bunlardan biri düz diğeri tepe şeklindeki yerleşmelerdir. Tepe yani üst üste gelen çok evreli yerleşme tipine höyük adı verilir. Çok eski zamanlardan beri uzun süre aynı yerde kerpiç evlerin ve duvarların herhangi bir sebepten yıkılmasından sonra, yani inşaa sathı elde etmek için enkazın üzerine toprak ve kumla doldurulması sonunda seviyenin yükselmesinden meydana gelmiş suni tepelerdir. 1 m. den 40 m. ye kadar değişen yükseklikte ve yaylım sahası olarak 50-100 metreden 1000-1500m. ye kadar veya daha fazla uzunluktadır. Tepe kısmı sivri veya düz olanlar yamaçları dik ve teras şekli gösterenler vardır. Höyüğün yaylım alanı içinde yüzey malzemesi olarak bol miktarda çanak çömlek ve eski karakterli höyüklerde ise sileksten veya obsidlerden aletler görülür. Höyükler medeniyetlerin araştırılmasında en büyük etkendir. Müzeleri dolduran ilgi çekici buluntular buralardan elde edilmiştir. Höyükler genellikle ırmak ve pınarların yakınlarında tarıma elverişli bölgelerinde yer almaktadırlar. 
Yerleri ise yeraltı çukurları, mağaralar veya sığınaklardır. Höyükler günümüze en yakını en üstte olmak üzere eskiye doğru giden bir yerleşme düzeyi gösterir. Burada bulunan höyüklerin neolitik-kalkolitik ve tunç çağı yerleşmeleri üzerinde Hitit, Asur, Frig, Roma, Bizans, Selçuklu...vs bunlara ait değerler bulunmaktadır. bölgemizde tarih öncesi grubuna giren birçook höyük vardır. Bunlardan bazıları üstüste yapılmış köy veya şehir kalıntılarını kapsar. Özellikle küçük olanlar malikane sahiplerinin çiftlik binalarını içine alan yerler olarak kabul edilir. 
Bu güzelim höyükler her taraftan kolaylıkla görülerek sahiplerinin zenginliklerine ve nüfuslarına işaret etmektedirler. 

TEL-GORAN(yollarbaşı) HÖYÜĞÜ: 

Bölgenin en büyük höyüğüne sahip olan Tel-goran çeşitli medeniyetlerin yaşamış olduğu çevresinde yapılan kazılar neticesinde geçmişin tarih öncesine dayanan bir yerleşim alanı çeşitli tablet eserler bulunmaktadır. Höyüğün arka tarafında Hz. Eyyup peygamberin büyük oğlu Havmel´in türbesi bulunduğu rivayet edilmektedir. Viranşehir´in batısında bulunan Tel-goran 1560 yılında 414 nüfuslu birrecik Sancağının bir nahiyesi idi. Bugün Viranşehir´in en büyük köylerinden biri olup nüfusu 2000 civarındadır.